Ο Άγιος Παίσιος και ο ανθρώπινος πόνος

γράφει η Αθηνά Ντάσιου

Οι Πατέρες της Εκκλησίας έχουν ασχοληθεί εκτενώς με το θέμα του ανθρώπινου πόνου. Ήδη από τους αποστολικούς χρόνους και στην Καινή Διαθήκη διαβάζουμε σχετικά. Αλλά το θέμα δεν είναι άγνωστο ούτε στην Παλαιά Διαθήκη. Ασφαλώς και ο ίδιος ο Κύριος, εκτός των πολλών θαυμάτων που πραγματοποίησε για να αφαιρέσει τον ανθρώπινο πόνο, τις αναστάσεις από τους νεκρούς (τον υιό της χήρας στη Ναΐν, την θυγατέρα του Ιαείρου, τον Λάζαρο) αναφέρθηκε και στις ποικίλες δοκιμασίες λέγοντας: «Εν τω κόσμω θλίψιν έξετε…» (Ιω 16,33)
Το ότι ο ανθρώπινος πόνος υπάρχει είναι μια βεβαιότητα από την στιγμή που ο Αδάμ και η Εύα διώχθηκαν από τον Κήπο της Εδέμ. Η ποιμαντική των νοσούντων, η παρηγοριά όσων υποφέρουν και πάσχουν, τα αίτια, η ανταπόδοση στην άλλη ζωή, όλα αυτά έχουν απασχολήσει πλείστως τους Πατέρες οι οποίοι κυρίως συνιστούν υπομονή στις θλίψεις και τις δοκιμασίες και εμπιστοσύνη στον Θεό. Οι Εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες ασχολήθηκαν επίσης και για τους λόγους που επιτρέπει ο Θεός τις δοκιμασίες στους πιστούς.
Ο άγιος γέροντας Παΐσιος που μας απασχολεί εδώ, αντιμετωπίζει τους ανθρώπους που υποφέρουν με τον πλέον ορθόδοξο τρόπο: όποιος παθαίνει σε αυτήν τη ζωή και κάνει υπομονή στις θλίψεις και τις δοκιμασίες, θα ανταμειφθεί στην άλλη ζωή. «Για να πάη κανείς στον γλυκό Παράδεισο, πρέπει να φάη πολλά πικρά εδώ, να έχη το διαβατήριο των δοκιμασιών στο χέρι» διότι οι δοκιμασίες είναι επίσκεψη του Θεού στον άνθρωπο.
Με τις δοκιμασίες ο Θεός επισκέπτεται τον κάθε άνθρωπο, άλλοτε για να τον συνετίσει, άλλοτε για να δοκιμάσει την πίστη του, άλλοτε για να «εξοφλήσει» για τις αμαρτίες του και άλλοτε για να «αποταμιεύσει». (Παϊσίου Λόγοι pdf, σελ. 63-64) Ο μεταπτωτικός άνθρωπος θα αντιμετωπίσει δοκιμασίες στην ζωή του με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Εκείνο στο οποίο δίνει έμφαση ο άγιος είναι η αντιμετώπιση του πόνου. Εάν κάποιος άνθρωπος είναι κοσμικός και βλέπει τα πράγματα με κοσμικό μάτι, θα απογοητευθεί (Λόγοι Παϊσίου, σελ.67-68), θα θυμώσει, θα πει πως καταστράφηκε η ζωή του. Εκείνος που έχει πίστη, θα κάνει υπομονή και θα πει «με επισκέφθηκε ο Θεός και τώρα πρέπει να κάνω αγώνα».
Επιμένει ο άγιος Παΐσιος σε πολλά σημεία πως ο πόνος είναι ευλογία του Θεού και πως όποιος πονά, θα έχει μεγάλο μισθό και μεγάλη ανταπόδοση στην μέλλουσα ζωή, φτάνει να κάνει υπομονή.
Φαίνεται πάντως πως έχει επίγνωση του πόνου και μάλιστα της ταλαιπωρίας που δημιουργούν οι χρόνιες παθήσεις, οι ανίατες ασθένειες και οι αναπηρίες. Γνωρίζει ο άγιος πως κάποιοι «αγριεύουν» όπως χαρακτηριστικά λέει, γιαυτό δίνει μεγάλη σημασία στην αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης: δεν θα σε σώσει η ίδια η ασθένεια αλλά ο τρόπος που την αντιμετωπίζεις. Εάν την δεις πνευματικά και καταφέρεις να μείνεις κοντά στον Χριστό χωρίς να γογγύσεις, χωρίς να απομακρυνθείς διαμαρτυρόμενος από την πηγή της ζωής, η δοκιμασία θα σε ωφελήσει. Διαφορετικά, όχι. «…θα μας ανταμείψει, φτάνει να κάνουμε υπομονή στο μικρό μαρτύριο της δοκιμασίας ή μάλλον της ευλογίας»
Ο άγιος γέροντας Παΐσιος δέχεται την ιατρική επιστήμη και δεν την απορρίπτει. Ο άγιος παρηγορεί τον πονεμένο, βλέποντας τον πόνο σαν φάρμακο, όχι σαν βασανιστήριο. Ως φάρμακο για θεραπεία, όχι ως καταδίκη ενός αμαρτωλού. Λέει χαρακτηριστικά: «Βλέπεις οι γιατροί όταν οι καημένοι οι άρρωστοι πονούν, τους δίνουν πικρό φάρμακο, γιατί με το πικρό θα γίνουν καλά, όχι με το γλυκό. Θέλω να πω ότι και η υγεία από το πικρό βγαίνει, και η σωτηρία της ψυχής από το πικρό βγαίνει». Το ίδιο εξάλλου μας εξηγεί και ο Μέγας Βασίλειος: «Όπως λοιπόν ο ιατρός είναι ευεργέτης, είτε πόνους, είτε άλγη επιβάλλει στο σώμα, έτσι αγαθός είναι ο Θεός που οικονομεί την σωτηρία στο σύνολο, δια των μερικών κολάσεων» (από την Ομιλία του «Ότι ουκ έστιν αίτιος κακών ο Θεός»)
Ο άγιος Παΐσιος αγκαλιάζει ποιμαντικά όλους τους ανθρώπους στην προσπάθειά του να τους ανακουφίσει, να τους βοηθήσει να περάσουν και να ξεπεράσουν την όποια μικρή ή μεγαλύτερη ασθένεια και να δουν την προοπτική της ψυχής τους, την προοπτική της ζωής τους. Μιας ζωής όμως που δεν σταματά με τον σωματικό θάνατο, αλλά συνεχίζει αιώνια να υπάρχει στην άλλη ζωή. Τονίζει με έμφαση ο άγιος πως η εδώ ζωή είναι λίγα χρόνια και πως, όπως και να την περάσουμε δεν έχει τόση αξία γιατί η αληθινή ζωή, η μεγάλη, η ατελείωτη είναι εκείνη που ξεκινά όταν τελειώνει η παρούσα. Και για αυτήν προτρέπει τους πιστούς να εργάζονται, αυτήν να χτίζουν, αυτήν να προετοιμάζουν. Θυμίζει το γνωστό ρήμα του απ. Παύλου «τα πάντα ηγούμαι σκύβαλα, ίνα Χριστόν κερδίσω» (Φιλληπ. 3, 8). Αλλά και τον ψαλμό 89,10: «αἱ ἡμέραι τῶν ἐτῶν ἡμῶν ἐν αὐτοῖς ἑβδομήκοντα ἔτη, ἐὰν δὲ ἐν δυναστείαις, ὀγδοήκοντα ἔτη, καὶ τὸ πλεῖον αὐτῶν κόπος καὶ πόνος·»
Ο άγιος Παΐσιος έχει τόση αγάπη για τον Χριστό, τόση ζέση για Εκείνον, καλύπτεται η σκέψη του και η ύπαρξή του από τόσο μεγάλο Θείο Έρωτα, που δεν νοιάζεται τόσο για τα γήινα και προετοιμάζει τον εαυτό του και αγωνίζεται για να χαρεί τον Παράδεισο. Και αυτόν τον έρωτα για τον Παράδεισο προσπαθεί με κάθε τρόπο να τον μεταδώσει στα πνευματικά του παιδιά.
Ο άγιος Παΐσιος υπήρξε ένας ασκητής που έγινε άγιος. Κρίνοντας τις απόψεις του, ένας πιστός χριστιανός δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει μαζί του γιατί αυτή είναι η πίστη μας. Δεν είπε κανείς ότι ζώντας σύμφωνα με τις εντολές του Ευαγγελίου, κατά το δυνατόν φυσικά, θα αποφύγεις τους κόπους και τους πόνους αυτής της ζωής. Ο μεταπτωτικός άνθρωπος μοιραία αντιμετωπίζει δυσάρεστες καταστάσεις από την στιγμή που διώχθηκε από τον Παράδεισο. Εκείνο που οφείλει να κάνει είναι να αγαπά τον Χριστό σε κάθε λεπτό της ζωής που του χαρίζεται. Να τον αγαπά όταν υγιαίνει και όταν αρρωσταίνει. Όταν χαίρεται και όταν υποφέρει. Στην λιακάδα και στην συννεφιά. Στην ζέστη και στο κρύο. Στην εποχή των παχιών αγελάδων και στην εποχή των ισχνών. Να Τον δοξολογεί και να Τον παρακαλεί. Να μην ξεχνάει ποτέ ότι Εκείνος τον δημιούργησε και σε Εκείνον θα επιστρέψει για να απολογηθεί. Να ακολουθεί δηλαδή το παράδειγμα του Ιώβ.
Βέβαια, όπως είπε και μια ψυχή που δοκιμαζόταν, στον πνευματικό της, όταν εκείνος της ανέφερε τον Ιώβ και τα πάθη του, «μισό λεπτό πάτερ μου, εγώ δεν είμαι ο Ιώβ». Με αυτό το παράδειγμα, θέλω να τονίσω την ανθρώπινη διάσταση του θέματος. Η θεωρία, η υπέρλογη αντιμετώπιση της δυστυχίας δηλαδή είναι σωστή. Και μπορεί να την πετυχαίνουν πολλοί πιστοί άνθρωποι, να την πετυχαίνουν ασκητές και άγιοι, άγιοι των ημερών μας και όχι μόνο οι παλαιότεροι, αλλά τι γίνεται με τον μεγάλο όγκο των χριστιανών; Εκείνων που πιστεύουν αλλά η πίστη τους ενδεχομένως να μην είναι τόσο δυνατή για να αντέξουν;
Οι πατέρες βέβαια και ο ίδιος ο άγιος Παΐσιος μας απαντούν πως πριν σου δώσει ο Θεός τον σταυρό που σου έδωσε, τον ζύγισε για να είναι κατάλληλος για σένα. Για να μπορείς δηλαδή να τον σηκώσεις με επιτυχία. Από την άλλη, ο σοφός λαός μας λέει: «να μην σου δώσει ο Θεός, όσα μπορείς ν’ αντέξεις».
Προσωπικά πιστεύω πως ο άνθρωπος όταν δοκιμάζεται, θα αντιδράσει. Και μιλώ για τον πιστό άνθρωπο. Δεν θα με απασχολήσει εδώ ο άθεος, ο αγνωστικιστής, ο κοσμικός. Οι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζουν τα πάντα με τα σαρκικά μάτια: τα πλούτη, την ομορφιά, την ασθένεια, την ζωή και τον θάνατο. Όποιος πεθαίνει, θεωρούν πως «αυτός την πάτησε». Πηγαίνουν στην κηδεία του και μετά τον ξεχνούν, όπως τεχνηέντως ξεχνούν πως και οι ίδιοι μια μέρα θα τον ακολουθήσουν. Αλλά για αυτούς τους ανθρώπους το τέλος είναι το χώμα. Για μας του πιστούς, το σύνορο δεν είναι το χώμα και το κυπαρίσσι, για μας τους χριστιανούς, ο θάνατος είναι ύπνος, γιαυτό και τα νεκροταφεία τα ονομάζουμε κοιμητήρια. Και ναι, υπάρχουν παραδείγματα κοσμικών ανθρώπων που μετά από μεγάλη δοκιμασία επέστρεψαν στην πίστη. Υπάρχουν και πολλοί από δαύτους όμως που βρήκαν μια ακόμα καλή δικαιολογία για την απιστία τους.
Μιλώντας λοιπόν για την αντιμετώπιση του πόνου από τους πιστούς χριστιανούς, θυμάμαι αυτό που είπε ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος όταν έμαθε στην Αμερική πως τα πράγματα δεν πάνε καλά για την υγεία του στον τότε Αρχιδιάκονό του σημερινό Αρχιμανδρίτη π. Άνθιμο Ρεγγίδη: «…Αυτό ήταν το θέλημα του Θεού! Αυτό ήταν σχέδιό Του και οφείλουμε να το δεχτούμε ως ευλογία! Δοξασμένο το όνομά Του! Ευκαιρία τώρα, για προσευχή….»
Κάνοντας πράξη αυτήν την υπομονή που διδάσκει η Εκκλησία μας, δεν σημαίνει ότι δεν θα αποκάμουμε κάποια στιγμή. Ιδιαίτερα όταν η ασθένεια ή η δοκιμασία που καλούμαστε να διαπεράσουμε είναι από τις μεγάλες, τις δύσκολες και τις χρόνιες, θα έρθουν στιγμές δύσκολες. Στιγμές που θα λυγίσουμε, που θα βαρυγκωμήσουμε (ναι, κι ας ξέρουμε πως είναι αμαρτία), στιγμές που μπορεί να ονομάσουμε τον Θεό άδικο, στιγμές που θα σηκώσουμε τα μάτια στον ουρανό και ένα «Γιατί;» θα ξεχυθεί από τα μάτια ή τα χείλη μας, στιγμές που θα διαμαρτυρηθούμε, που θα φωνάξουμε…
Στιγμές που θα προσπαθήσουμε να την αποφύγουμε. Θυμηθείτε τον βίο του αγίου Νικηφόρου του Λεπρού, ο οποίος όταν κατάλαβε ότι έπασχε από τη νόσο του Χάνσεν, έφυγε κρυφά από τα Χανιά, πήγε στην Αλεξάνδρεια όπου έμεινε για πολλά χρόνια προσπαθώντας να κρύψει την αρρώστια του από τον κόσμο και τον εαυτό του.
Σημασία έχει, πέρα από όλα αυτά, να μην γυρίσουμε την πλάτη στον Θεό, να μην πηδήξουμε έξω από το καράβι της ορθοδοξίας, να εξομολογηθούμε κάποια στιγμή την ολιγοπιστία μας («Πιστεύω, Κύριε, βοήθει μοι τη απιστία μου», Μαρκ. Θ΄, 24), να συνεχίσουμε να ομολογούμε ότι ο Θεός είναι ο Σωτήρας μας και ότι Εκείνος ξέρει καλύτερα από εμάς. Και ότι όλα γίνονται για κάποιον λόγο. Ένας σύγχρονος γέροντας είπε: ο Θεός υφαίνει το χαλί της ζωής μας και το βλέπει από την καλή του πλευρά: όμορφα σχέδια, ζωντανά χρώματα, ευχάριστη υφή. Ο άνθρωπος βλέπει την ανάποδη πλευρά: κλωστούλες, κόμπους, ξέφτια. Ας Του έχουμε εμπιστοσύνη, γιατί Εκείνος βλέπει την καλή πλευρά για την έκβαση της ψυχής και της ζωής μας. Και αυτή είναι πολύ όμορφη σε ό,τι αφορά την σωτηρία μας.
Ας κάνουμε το ανθρωπίνως δυνατό. Να υπακούσουμε τους γιατρούς. Να προσπαθήσουμε να μειώσουμε τον πόνο, να επιτείνουμε την ζωή, να χορηγήσουμε φάρμακα. Ας προσευχηθούμε κατ’ ιδίαν ή κατά την ώρα της Θείας Λειτουργίας να «μη εισενέγκη ημάς εις πειρασμόν αλλά να ρύσει ημάς από του πονηρού» (Από την Κυριακή προσευχή). Και να ελπίζουμε. Γιατί ο χριστιανός ακόμα και την στιγμή της απελπισίας, έχει μέσα του ελπίδα. Ελπίδα ότι ο Θεός τον βλέπει, επιτρέπει για κάποιους λόγους να δοκιμάζεται, αλλά θα τον ελεήσει και θα τον βγάλει «εις τόπον αναψυχής». Και πιστεύει ότι ο Θεός τον αγαπά και γνωρίζει τα «διότι» στα δικά του «γιατί;». Για μένα αυτό είναι υπομονή. Και για να έχει κανείς υπομονή, χρειάζεται να έχει αποκτήσει ταπείνωση στον Θεό μετά από πίστη. Πίστη που προσφέρει ελπίδα και θεϊκή παρηγοριά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
⦁ Λόγοι Παϊσίου pdf μαθήματος Ποιμαντική των Νοσούντων, τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ, Διδάσκων καθηγητής, π. Χριστόφορος Χρόνης
⦁ Λόγοι Παϊσίου τόμος Α΄, Με πόνο και αγάπη για τον σύγχρονο άνθρωπο, εκδ. Γ.Ης. Ιω. Θεολόγου Σουρωτής Θεσ/κη
⦁ Λόγοι Παϊσίου τόμος Γ΄, Πνευματικός αγώνας, εκδ. Γ.Ης. Ιω. Θεολόγου Σουρωτής Θεσ/κη
⦁ Ιερομονάχου Χριστοδούλου αγιορείτου Ο γέρων Παΐσιος, εκδ. Γυν. Ησυχ. Παναγία η Φοβερά Προστασία
⦁ Ιερομονάχου Χριστοδούλου αγιορείτου, Σκεύος εκλογής, εκδ. Γυν. Ησυχ. Παναγία η Φοβερά Προστασία
⦁ Το σπίτι μας, επισκόπου Διον, Ψαριανού, μητροπ. Σερβίων και Κοζάνης, εκδ Αποστολικής Διακονίας, Γ΄έκδ. 1990
⦁ Οι δοκιμασίες και οι θλίψεις κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, Κ.Γ. Παπαδημητρακόπουλου, εκδ. Φωτοδότες
⦁ Ο Ιώβ, η ζωή και τα πάθη του, Βας. Μουστάκη, εκδ Απ. Διακονίας, τόμος Β΄
⦁ Η ιερή αρρώστια, όσιος Νικηφόρος ο λεπρός, Μητροπολίτου Αργολίδος Νεκταρίου, εκδ επιστροφή
⦁ Υπομονή, το θεμέλιο των αρετών κατά τους πατέρες της Εκκλησίας, εκδ Φωτοδότες.
⦁ Αγ. Βασιλείου του Μεγάλου Άπαντα τα έργα, εκδ Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς Θες/κη
⦁ Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου Άπαντα, εκδ Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς
⦁ Παλαιά Διαθήκη, κείμενο των Εβδομήκοντα, εκδ. Απ. Διακονίας
⦁ Καινή Διαθήκη, μτεφρς Τρεμπέλα, εκδ. ο Σωτήρ
⦁ Άπαντα Ιω. Χρυσοστόμου, εκδ. Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς.
⦁ Θεία Λατρεία «εν πνεύματι και αληθεία» αρχιμ. Μακρίου Βάρλα, Αθήνα 2011